✍عبدالرحمن نیک سرشت

– با یک بررسی جامعه شناختی مبتنی بر اهتمام روشنفکران در ساخت نخستین دولت مدرن در ایران بر مبنای تجربه ی مشروطه (۱۲۸۵ تا ۱۳۰۵) می توان به نخستین ارتباط گفتمان های سیاسی این طیف با مناسبات قدرت پی برد به همان روشی که میشل فوکو آن را تحت تحلیل تبار تاریخی قرار می داد.

البته، می توان از شکل گیری معرفت های متفاوت در هر گفتمان و کردارهای ناشی از آنها کماکان در درون مناسبات قدرت نام برد. همان کلان گفتمان هایی که در نهایت بواسطه ی چرخش کارویژه ی روشنفکران بوروکراتیک به قصد تغییر رفتار نظام سیاسی انجام می پذیرد.

بدون تردید ابراهیم گلستان از همتباران چنین روشنفکران بروکرات بود که مهرزاد بروجردی نقش آنها را در تحولات اجتماعی تاریخ معاصر ایران کمتر از سایر نحله های روشنفکری نمی داند.

البته، شکل گیری نوع تیپیک شخصیتی گلستان، با نام اصلی سید ابراهیم تقوی شیرازی، این گونه بود. یعنی؛ از عضویت در حزب توده گرفته که با همکاری های رسانه ای منجر به سرخوردگی ناشی از باند بازی های جاه طلبانه ی ناسالم سیاسی شروع شده و در میانه راه با آشنایی نویسندگانی چون صادق هدایت، جلال آل احمد و فروغ فرخزاد توام گردید ه و همواره جلب توجه می نمود. بویژه وقتی که وی تصمیم می گیرد از رادیکالیسم فاصله بگیرد و تاثیر خود را بر روی توسعه جامعه مدنی بگذارد و اینجاست که سر از روابط عمومی شرکت ملی نفت در می آورد.

از این تاریخ به بعد این شخصیت بعنوان یک روشنفکر بروکرات در سینما و ادبیات ایران به مثابه ی ابر باوری که در سپهر اندیشگی هنر و فرهنگ این سرزمین بارانی برای شرح نزول خود داشت بسرعت برجسته گردید. و همین خصلت بر مسیر ادبیات و سینمای ایران تاثیر شایانی گذاشت و میراث وی بواسطه ی کارویژه های تخصصی که در آثار، لحن کلام و زندگی شخصی‌اش داشته، همواره مورد توجه قرار گرفته که مبدع سبکی نوینی گردید که هرگز فراموش نخواهند شد.

توده ای های نفتی بعد از کودتای ۲۸ مرداد بشدت سرکوب شدند ولی افراد سرخورده و بریده مثل ابراهیم گلستان دست از سیاست شستند تا تاثیر خود را بر تغییر رفتار نظام سیاسی معطوف دارند.

ابراهیم گلستان به کار در صنعت نفت بعنوان یک ابر ساختار بروکراتیک با آن گستردگی سازمانی علاقمند شد و کار در آن بنگاه کلان اقتصادی که علاوه بر قلب تپنده ی تولید نسبت به پذیرش مسوولیت های اجتماعی اش در بسط فرهنگ، هنر و بویژه سینما، متعهد بود را بسیار جدی گرفت و لذا هدف گذاری های فرهنگی- هنری خود را آغاز نمود.از جمله آن فعالیت های کارآمد، تاسیس «استودیوی سینمایی گلستان» در سال ۱۳۳۶ بود که به ساخت مجموعه مستند «چشم‌اندازها» برای شرکت ملی نفت ایران انجامید. مجموعه مستندی که جایزه مرکور طلایی از جشنواره ونیز ایتالیا و جایزه شیر سن‌مارکو را دریافت کرد. در همین استودیو بود که آشنایی و همکاری وی بادیگر ادیبان و شاعران شکل گرفت.