مطالبات غیرجاری، یکی از چالشهای اساسی بانکهای کشور است. این مطالبات معوق و تسهیلات وصولنشده، ضمن کاهش توان مالی بانکها در اعطای تسهیلات جدید، موجب کاهش سودآوری آنها و تحمیل هزینههای وصول مطالبات میشود. این امر، با ایجاد بحرانهای مالی و پولی، علاوه بر زیان بانکها، تأثیرات نامطلوب بر حوزههای مختلف اقتصادی و جامعه بهویژه متقاضیان تسهیلات دارد. از اینرو، نسبت مطالبات غیرجاری به کل تسهیلات بانکی، یکی از شاخصهای ارزیابی عملکرد بانکها و ثبات مالی ست.
علاوه بر وسعت دایره اعتبارسنجی و تحلیل رفتارهای مالی، برای کاهش ریسک نکول و در نتیجه تسهیل اعطای تسهیلات به متقاضیان، راهکارهای مناسبی فراتر از ضامن و وثیقه در سیستمهای اعتبارسنجی مدرن پیشبینی شده است. بر این اساس، در صورت بهروزرسانی شیوهها و مقررات نظام سنجش اعتبار کشور، حداقل با دو اقدام مهم میتوان ضمن کیفیتبخشی اعتبارسنجی، اعتبارمحوری را جایگزین وثیقه محوری کرد و اعطای تسهیلات را با دغدغه کمتر در زمینه ریسک نکول سرعت بخشید.
اتصال سامانههای مرتبط با آئیننامه پیشگیری از انباشت مطالبات غیرجاری بانکی، بهویژه سامانه ملی اعتبارسنجی و سامانه متمرکز اطلاعات تسهیلات و تعهدات (سمات) از یکسو و امکان وثیقه سایر داراییهای اشخاص از جمله خانه، سهام (مانند سرمایهگذاری در بورس، سهام عدالت)، یارانه، خودرو و… از سوی دیگر، دو راهکار قابل اجرا برای اعتبارسنجی جامع و پیشرفته است تا حتی افراد بدون رتبه اعتباری، امکان تعیین این رتبه را داشته باشند.
رتبه اعتباری، عددی ویژه اشخاص حقیقی و حقوقی است که نشان میدهد آیا شخص، قادر به بازپرداخت بدهی یا اقساط تسهیلات خواهد بود یا خیر. این عدد در کشورهای پیشرفته، بین ۳۰۰ تا ۸۵۰ است و هرچه رتبه بالاتر باشد، بهتر است. با این حال، تعیین رتبه اعتباری افراد در نظام بانکی ایران به خاطر چالشهای ذکرشده بهویژه عدم جامعیت نظام اعتبارسنجی، عدم بهروزرسانی دیتا و عدم اتصال سامانهها، یا چندان دقیق و معتبر نیست یا به خاطر نگرفتن وام و تسهیلات توسط متقاضی، اصلاً وجود ندارد!
اگر اعتبارسنجی در ایران، به گفته خاندوزی، شوخی است- که البته خود این وزارتخانه و بانک مرکزی هم در این شوخی، سهیم هستند و نباید فقط بانکها را مقصر دانست- اما کیفیت زندگی مردم، خصوصاً متقاضیان تسهیلات خرد یا ضروری مانند وام ازدواج، مسکن، خودرو و بهویژه کالاهای اساسی شوخیبردار نیست. یادمان باشد وقتی به شوخی، سنگ بزنیم، عدهای جدی جدی میمیرند!