دکتر حسین کاملی: کارشناس طب سنتی/ تهیه شده در : اداره فرآورده‌های طبیعی سنتی ومکمل دانشگاه جندی شاپور اهواز

/ نگه داشتن قند خون نرمال قبل از غذا بین ۸۰ الی ۱۰۰ میلی گرم و کمتر از ۱۸۰ میلی گرم بعد از غذا در هر دسی لیتر اهمیت دارد و بالاتر از این مقدار می تواند برای فرد خطر ساز باشد و عواقب جدی را برای سلامتی او در پی داشته باشد.

قند خون بالا به اندام ها و عروق خونی آسیب وارد می کند که این موضوع زمینه ای را برای حملات قلبی ایجاد می کند. ضمن اینکه دیابت نوع دو نیز می تواند منجر به سکته مغزی، از بین رفتن کلیه ها، آسیب های عصبی، نابینایی و … شود.

اما موضوع مهمی که وجود دارد، این است که تنظیم قند خون در بدن با توجه به تغذیه مناسب و همینطور با استفاده از داروهای گیاهی نیز امکان پذیر می باشد.اگرچه یک گزینه برای کنترل قند خون در بدن، داروهای شیمیایی می باشند اما اغلب عوارض زیادی را نیز دارند.
به عواملی که باعث می‌شود ریسک ابتلا به قند خون بالا در فردی ایجاد شود، ریسک فاکتورهای هایپر گلاسمی (قند خون بالا) گفته می‌شود. بدیهی‌ست اگر این موارد در سبک زندگی افراد و رژیم غذایی آن‌ها کنترل شود ریسک ابتلا هم پایین می‌آید.

ورزش نکردن: فعالیت کم و بی تحرکی سبب به‌هم ریختن وکند شدن روند سوخت و ساز در بدن می‌شود.
پرخوری: خوردن و نوشیدن زیاد از حد باعث می‌شود فرد در معرض ابتلا به قند خون بالا باشد.
مصرف داروها: مصرف داروهایی ممکن است سبب بالا رفتن قند خون شود. همچنین داروهای دیابت هم قند خون را بالا می‌برد.
ابتلا به بیماری‌های عفونی یا آسیب‌های ناشی از جراحی هم می‌تواند فرد را در معرض قند خون بالا قرار دهد.
آب آشامیدنی قویترین پایین آوردنده قند خون است. نوشیدن آب زیاد چون ادرار آور است می‌تواند قند خون را پایین بیاورد. آب نوشیدن باعث رقیق‌ شدن قند موجود در خون می‌شود و این قند را از طریق ادرار دفع می‌کند. وقتی میزان قند خونتان بالاست ۳ یا ۴ لیوان آب بخورید، سپس میزان قند خون را اندازه گیری کنید. اگر تغییر زیادی نکرده بود عجله نکنید و چند لیوان دیگر آب بخورید تا حجم ادرار به‌طور چشمگیری افزایش یابد.
ورزش کردن نیز سریع و پر شتاب یک اقدام عملی و بسیار مناسب برای کسانی است که به دنبال راه فوری برای پایین آوردن قند خون هستند. ورزش کردن باعث می‌شود قند موجود در خون به انرژی تبدیل شود و قند خون کاهش یابد. می‌توانید بعد از ۴۰ دقیقه ورزش تند و
دویدن یا پیاده‌روی سریع میزان قند خون را اندازه بگیرید که از تاثیر ورزش کردن مطمئن شوید.
دوش آب‌گرم هم بر میزان قند خون موثر است. دوش آب گرم با افزایش جریان انسولین قند خون را کاهش می‌دهد. تا کنون داروهای گیاهی زیادی که اثرات کاهندگی قند خون را داشته‌اند در طب سنتی ایران شناخته شده‌‎اند. در افراد مبتلا به دیابت نوع دو که عمدتا مقاومت انسولینی دارند مصرف گیاهان دارویی می‌تواند به کنترل بهتر قند خون کمک کند.
این مقاله به معرفی برخی از گیاهان دارویی می‌‎پردازد که اثرات ضد‎دیابتی دارند و می‌‎توانند باعث کنترل قند خون به ویژه در افراد مبتلا به دیابت نوع دو و پیش دیابتی‎‌ها (قند خون بین ۱۱۰-۱۳۰mg/dl) شوند.

گیاهان دارویی که برای بهبود بیماری دیابت مفید هستند.

۱٫دارچین:
یک ادویه رایج، داروی گیاهی و مکمل عالی برای کاهش قند خون است. در طب سنتی به عنوان یک آنتی‌اکسیدان برای بیماری‎‌ دیابت معرفی شده‌‌است. مطالعات حیوانی و انسانی نشان می‎‌دهد که مصرف دارچین می‌‎تواند مقاومت انسولینی را بهبود بخشد و باعث کاهش قند خون و HbA1C (متوسط قند سه ماهه) شود. در واقع مصرف منظم یک گرم دارچین برای مدت سه ماه اثرات قابل توجهی در کاهش HbA1C دارد.

۲٫ تخم شنبلیله:
در طب سنتی برای درمان چاقی و قند‎خون کاربرد دارد. مکانیسم اثر آن از طریق افزایش جذب قند توسط سلول‌های کبدی است. شنبلیله هنگامی‌که با پیاز مصرف شود اثرات ضد‎‎‎دیابتی بیشتری از خود نشان می‌دهد. در افراد مبتلا به قند خون که متفورمین (داروی کنترل قند خون) مصرف می‌کنند، استفاده از تخم شنبلیله باعث افزایش اثرات متفورمین می‌شود.

۳٫ گزنه:
پژوهش‎‌ها نشان می‎‌دهد که مصرف عصاره گزنه به طور منظم و به مدت دو ماه سبب کاهش قند خون ناشتا و HbA1C می‎‌شود. افرادی که قند خون ناشتای آنها در مرز پیش‎‌دیابت قرار دارد با مصرف عرق گزنه می‎توانند قند خون ناشتا خود را کاهش دهند.

۴٫ خارمریم:
ماده موثره خارمریم سیلیمارین نام دارد و مصرف آن موجب افزایش حساسیت سلول‌ها به انسولین و کاهش قند و تری‎‌گلیسرید خون می‎‌شود.

۵٫گشنیز:
مطالعات متعدد نشان می‌‎دهند که مصرف برگ و تخم گشنیز به طور منظم به عنوان ادویه باعث کاهش قند خون می‌‎شود. دانه‌های گشنیز می‌‎توانند به بهبود سوخت و ساز کربوهیدرات‎‌ها در بدن کمک کند که این امر می‌‎تواند تاثیر مهمی در کنترل قند خون داشته باشد. علاوه بر این مصرف تخم گشنیز باعث کاهش کلسترول و چربی خون نیز می‎‌شود.

۶٫ زنجبیل:
یکی از کاربردهای زنجبیل در طب سنتی کاهش فشار خون، کاهش قند خون، کاهش دردهای عضلانی، گلودرد و تب است. مطالعات بالینی نشان دادند هنگامیکه مکمل زنجبیل به میزان سه گرم در روز و به مدت سه ماه در بیماران مبتلا به دیابت نوع دو مصرف می‌‎شود باعث بهبود و کنترل قند خون خواهد شد.

۷٫ سیر:
سیر دارای مقادیر فراوانی از اسید‎آمینه‌های سولفور‎دار است، که مسئول بروز ویژگی‎‌های دارویی آن هستند. از قدیم دارای اهداف پزشکی در کاهش قند خون، تری گلیسرید و کلسترول بوده و عملکرد عروق خونی و قلب را بهبود می‎بخشد. سیر با کاهش چربی خون خطر بروز تصلب شرائین را در افراد دیابتی کاهش می‌‎دهد.مصرف روزانه ۲ تا ۳ گرم سیر خشک یا ۴ گرم سیر تازه به مدت ۶ هفته می‌‎تواند باعث کاهش قند خون و HbA1C در بیماران مبتلا به دیابت نوع دو شود.

۸٫ سماق:
بر اساس مطالعات، سماق حاوی طیف وسیعی از ترکیبات شیمیایی با فعالیت آنتی‌اکسیدانی قوی، از جمله تانن‌ها، آنتوسیانین‌ها و فالونوئیدهاست. آنتی‌اکسیدان‌ها از سلول‌ها در برابر آسیب محافظت می‌کنند و استرس اکسیداتیو را در بدن کاهش می‌دهند. اثر ثابت شده‌ای در کاهش قند خون داشته و میتوان آن‌را همراه و عده‌های غذایی بصورت دم‌کرده و یا خود آن را بعد از غذا مصرف نمود.

۹٫ زیره سبز:
از دیگر گیاهانی است که علاوه بر خاصیت آنتی‌اکسیدانی پایین آورنده قند خون نیز می‌باشد، که بصورت دمنوش به میزان یک قاشق مرباخوری در یک فنجان آب جوش (بمدت ده دقیقه دم بکشد) قابل استفاده است. در بیمارانی که علاوه بر قند بالا دچار اختلال هضم نیز می‌باشند، استفاده از زیره سبز بسیار مناسب است.

هر چند گیاهان اشاره شده نقش مثبتی در بهبود و کنترل بهتر قند خون ایفا می‌کنند و اثر بخشی آنها در نسخه‌های درمانی طب سنتی در کاهش قند خون مورد بررسی و اثبات قرار گرفته است، اما توجه به وضعیت مزاجی افراد نیز باید در هنگام استفاده از این گیاهان مورد توجه قرار گیرد(به‌عنوان مثال استفاده از زنجبیل و یا سیر بعلت طبیعت گرم ممکن است در افراد گرم مزاج مبتلا به دیابت باعث بروز مشکلاتی شود)ضمن آنکه قطع ناگهانی داروهای شیمیایی مانند متفورمین، گلی‌بن‌کلامید و …و جایگزین کردن آنها با داروهای گیاهی بصورت خودسرانه پیشنهاد نمی‌شود.

این گیاهان در صورت مصرف منظم و به اندازه، زیر نظر پزشک طب سنتی به ویژه در افرادی که در مراحل اولیه دیابت با محدوده قند۱۲۵-۱۰۰ میلیگرم در دسی لیتر قرار دارند، میتواند روش مناسبی برای کنترل قند خون باشد. بدیهی است در افراد مبتلا به دیابت نوع دو می‌توان ضمن مشاوره با پزشک متخصص طب سنتی و اصلاح سبک زندگی از جمله داشتن فعالیت فیزیکی مناسب، مصرف کافی فیبر، مدیریت خواب، کنترل استرس و اضطراب، پیشگیری از یبوست دوز داروهای مصرفی شیمیایی را بتدریج و با بررسی لازم کاهش داد و متناسب با وضعیت مزاجی فرد، از گیاهان دارویی معرفی‌شده استفاده نمود.