تغییرات آب و هوایی در سالیان گذشته بسیاری از کشورهای جهان را در معرض خطر قرار داده است. اما برخی کشورها شرایط دشوارتری دارند.

یکی از آنها، کشور عربی-آفریقایی مصر است که با مشکلات بزرگی روبرو شده و حالا کارشناسان ترکیه، شواهدی یافته‌اند که نشان می‌دهد ترکیه نیز در چند حوزه، مانند مصر عملاً در بن بست قرار خواهد گرفت.

کارشناسان معتقدند که با تدوام وضعیت فعلی، بعید نیست که در آینده‌ای نزدیک، ترکیه آب و هوایی مانند مصر داشته باشد و علاوه بر خشکسالی، در حوزه شیلات و تنوع گیاهی نیز با مشکلات بزرگی روبرو شود.

با آن که خود ترکیه، به خاطر سیاست‌های تمامیت خواهانه در مدیریت آب‌های دجله، دو همسایه مهم یعنی عراق و سوریه را در معرض تهدیدات بزرگ کشاورزی و زیست محیطی قرار داده، اما خود این کشور نیز با مشکلات اقلیمی بزرگی دست و پنجه نرم می‌کند.

ترس ترکیه از فرجام مصر
طی چند سال گذشته، اوضاع کشاورزی مصر با تغییرات منفی گسترده روبرو شده و گرما، خشکسالی و از دست رفتن گونه‌های مهم ماهی و تنوع زیستی – گیاهی، شیلات و محیط زیست مصر را تهدید می‌کند.

اما پروفسور ایلکر ار اوغلو از اساتید جغرافیای طبیعی دانشگاه نامق کمال تکیرداغ، معتقد است که ترکیه نیز در همین مسیر قرار دارد. او هشدارهای قابل توجهی در مورد اثرات احتمالی تغییرات آب و هوایی بر ترکیه و گفته است: «ممکن است در آینده نزدیک، ترکیه نیز دارای ویژگی‌های آب و هوایی مشابه با مصر باشد. اگر چنین وضعیتی رخ دهد، همه موجودات زنده تحت تأثیر قرار خواهند گرفت.

پروفسور ایلکر اروغلو بر این باور است، از آنجایی که اغلب استان‌های ترکیه ساحلی و در کنار دریا هستند، اثرات گرمایش جهانی به طور فزاینده‌ای بر آنها تاثیر می‌گذارد.

افزایش سطح آب دریاها، خشکسالی و عدم تعادل در اکوسیستم‌ها، باعث می‌شود صنعت عظیم ماهیگیری و شیلات ترکیه، با قحطی روبرو شود.

او گفته است: خیلی زود ترکیه مستقیماً با تغییرات اقلیمی جهانی مواجه خواهد شد. علاوه بر افزایش دما، تغییرات رژیم بارشی بر بهره وری کشاورزی تاثیر گذاشته و به اکوسیستم آسیب وارد می‌کند. با گرم شدن دریاها در ترکیه، اثراتی مانند مهاجرت گونه‌های ماهی و کاهش تنوع زیستی وی خواهد داد. همین حالا هم ۱۲ هزار گیاه در ترکیه تحت تأثیر منفی گرمایش زمین قرار دارند و این وضعیت از نظر تنوع زیستی نگران‌کننده است.

ترکیه از رکوردشکن‌های انتشار کربن در جهان
خود ترکیه از کشورهایی است که توجه چندانی به بایسته‌های مبارزه با تغییرات اقلیمی ندارد و در عین حال در آلوده کردن محیط زیست، دستیابی به منافع اقتصادی و افزایش درآمد صادراتی را بر پایبندی به نظارت دقیق بر چند و چون رفتار واحدهای صنعتی و تولیدی ترجیح می‌دهد.

موسسه مطالعاتی Ernst & Young با عنوان اختصاری EY نشان داده که ترکیه در مورد مبارزه با انتشار کربن، اقدام چندانی انجام نداده است. موسسه EY عملیات تولید ۵۲۰ شرکت‌ تولید کننده در سراسر جهان را بررسی کرده و در مورد واحدهای صنعتی مستقر در استانبول و سه استان دیگر گفته: «بررسی اسناد فعالیت ۱۰۵ شرکت ترکیه، موید این است که شرکت‌‌های ترکیه در انجام تعهدات و اقدام اقلیمی، به سرعت شرکت ‌های جهانی نیستند. ۹۰ درصد از شرکت‌‌های حاضر در این تحقیق تعهدات عمومی تغییر آب و هوا دارند. شرکت‌ها قصد دارند تا میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را به طور متوسط ۳۴ درصد کاهش دهند، اما می‌گویند که تاکنون تنها ۲۳ درصد کاهش یافته است. برای دستیابی جهان به هدف کاهش انتشار ۱٫۵ درجه سانتیگراد، تا سال ۲۰۳۰ به کاهش ۴۵ درصدی نیاز است. با این حال، تعهدات فعلی برای دستیابی به این هدف ناکافی است. مدیران شرکت ‌های ترکیه اذعان می‌کنند که همکاری دولت و بخش خصوصی برای دستیابی به اهداف تغییر آب و هوا کافی نیست. ۴۰ درصد از پاسخ دهندگان می‌گویند ابتکارات تغییر آب و هوا تأثیر مثبتی بر امور مالی سازمان آنها خواهد داشت، در حالی که ۱۵ درصد فکر می‌کنند که تأثیر منفی خواهند داشت».

یک محقق ترک به نام خانم اجه سوین نیز در تدوین گزارش موسسه EY نقش داشته و اعلام کرده که در صورت عدم تغییر سیاست واحدهای صنعتی بزرگ ترکیه برای پایبندی به تغییرات اقلیمی، اسامی آنها در گزارش بعدی به وضوح مورد اشاره قرار خواهد گرفت.

محقق ترک موسسه مطالعاتی EY گفته است: «ترکیه با انتشار ۴۰۰ میلیون تن کربن در سال ۲۰۲۲ میلادی رتبه پانزدهم را در میان کشورهای دارای بالاترین آلایندگی در جهان به دست آورد که رده نگران کننده‌ای است».

ترکیه در داخل، نوع ضعیف و بی‌کیفیتی از زغال سنگ را تولید می‌کند که کارآیی و بازده پایینی دارد و آلودگی بالایی تولید می‌کند. در حوزه صنایع تولیدی بزرگ نیز، اغلب واحدها، به این سیاست اقتصادی گرایش دارند که برای به دست آوردن یک سود اقتصادی ناچیز در امر صادرات، سیاست‌های محیط زیستی را نادیده می‌گیرند. اما در صورتی که نظام تولید و صنعت در ترکیه، به سمت صادرات دارای ارزش افزوده بالا متمایل شود، خود به خود صنایع آلاینده و دارای سود ناچیز، از میان خواهند رفت.

برج به جای کشتزار، سیمان به جای خاک
روزنامه ملی گازته چاپ آنکارا در یک گزارش ویژه اعلام کرده که از سال ۲۰۰۲ که حزب عدالت و توسعه به قدرت رسید، تا پایان سال ۲۰۲۳ میلادی، بیشترین رشد در بخش ساخت و ساز و کمترین نرخ رشد در بخش کشاورزی بوده است.

بر اساس داده‌های موسسه دولتی آمار ترکیه TÜİK، متوسط نرخ رشد در ۲۰ سال گذشته ۵٫۴ درصد بوده است. بالاترین میانگین نرخ رشد بین سال‌های ۲۰۰۳ و ۲۰۰۷ با ۷٫۳ درصد و کمترین میانگین نرخ رشد بین سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۱ با ۳٫۹ درصد بوده است.

میانگین بخش کشاورزی که کمترین نرخ رشد را در ۲۰ سال گذشته داشته ۲٫۴۰ بوده است.

دوره‌‌ای که بخش کشاورزی بالاترین نرخ رشد را داشت، مصادف با سال‌‌های ۲۰۰۳-۲۰۰۷ با نرخ ۴٫۱۰ بود. دوره با کمترین نرخ رشد در بخش کشاورزی بین سال‌‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳ با نرخ ۱٫۹۰ بوده است.

اما بخش پولساز و دارای بالاترین میانگین نرخ رشد در ترکیه بین سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۲۳، بخش ساخت و ساز با ۶٫۶ درصد بوده است. این در حالی است که رشد انبوه‌ سازی و بلند مرتبه‌سازی در ترکیه، چنین عواقبی برای محیط زیست و کشاورزی ترکیه به دنبال آورده است: تجاوز به حریم رودها و سواحل، ورود صدها هزار تن نخاله ساختمانی به حواشی شهرها، تغییر کاربری غیرقانونی هزاران هکتار باغ و کشتزار، استفاده افراطی از بتن و سیمان، از دست رفتن پوشش گیاهی روستاها و حواشی شهرها.

ترکیه به شکل جدی با مشکلاتی همچون تولید کف آلوده در دریاها و دریاچه ها، خشکسالی در تالاب ها و افزایش تلفات جانوران، از بین رفتن تنوع در پوشش گیاهی طبیعی و گونه های جانوری، شیوه های آبیاری نادرست در مناطق کشاورزی، آلودگی های زیست محیطی ناشی از مدیریت ناکارآمد پسماند و نشت های صنعتی، آسیب های ناشی از سوخت های فسیلی به طبیعت و عدم نظارت بر انتشار گازهای گلخانه ای روبرو است و این در حالی است که اقدامات مربوط به تغییرات آب و هوایی اجرا شده در کشورهای اتحادیه اروپا به شکل دیگری است و اعمال نرخ مالیات کربن برای شرکت های مسبب آلودگی، به عنوان یک سیاست مهم در نظر گرفته شده است.